Het Boterkerkje

                                                                                                    For English click 'Lees verder' and scroll down

Het Boterkerkje is een van de oudste gebouwtjes in de regio en dateert van 1125. Het is een Rijksmonument, met een echt werkend orgel uit de 18e eeuw. Tegenwoordig is het kerkje een unieke eventlocatie. 

Is het kerkje van buiten al van een ongekende schoonheid, bij het betreden van dit gebouw dalen de eeuwen op u neer. Het prachtige zadeldak, de muren met hun bescheiden ramen, het koor met het unieke orgel: de bezoeker betreedt een betoverende, authentiek wereld die uitnodigt tot inspirerende activiteiten.

Het Boterkerkje - het oudste monument van Oirschot - is een bijzonder karaktervol gebouw. Sober en bescheiden, maar ook solide en sterk staat het al zo’n negen eeuwen aan het Vrijthof, dus vanaf het begin van de twaalfde eeuw. De muren zijn opgetrokken van tufsteen, oorspronkelijk uit de Eifel. Vermoedelijk is hier echter al sprake van hergebruik van stenen van een in verval geraakt Romeins gebouw in de omgeving.

Romaanse stijl

De kerk is begonnen als rooms-katholieke kerk – meer smaken waren er toen nog niet – en was gewijd aan Maria. Het is een schoolvoorbeeld van de Romaanse bouwstijl. In de westgevel is dat het meest herkenbaar in vier spaarvelden, aan de bovenzijde afgerond met vier rondboogjes. In de beginperiode was er aan de oostgevel een koorgedeelte van zes bij negen meter, dat plaats bood aan alle leden van het kapittel. Zij zaten in een halve kring op banken tegen de buitenmuren. Dit romaanse koor is later vervangen door een gotisch koor (meer puntige vormen, spitsbogen, hogere ramen) dat hoger was dan het schip van de kerk. . Tegelijk met het gotische koor krijgt het kerkje een nieuwe houten kapconstructie, die nu volledig in het zicht is. Nog meer dan de helft van de eikenhouten gespannen dateert nog uit die periode.

Op het tweede plan

Het Mariakerkje – ook wel Onze Lieve Vrouwekerk genoemd - raakte rond 1268 op het tweede plan. In die periode werd een nieuwe, veel grotere kerk gebouwd op de Markt: de Sint-Petruskerk. Normaal gesproken werd een Gotische kerk bovenop zijn Romaanse voorganger gebouwd, maar daarvoor was te weinig plaats aan het Vrythof: het zou de redding blijken van het Boterkerkje. Het gebouw aan het Vrijthof bleef kennelijk wel in gebruik en werd vanaf die tijd als ‘kapel’ aangeduid. Na een grote dorpsbrand in 1623 verplaatst de markt zich naar de nieuwe kerk en wordt het Vrytof ten noorden van het kerkje volgebouwd, met o.a. restaurant De Zwaan. 

Boterwaag

Als de protestanten het in Brabant voor het zeggen krijgen, heeft dat ook gevolgen voor het gebruik van de kerkgebouwen in Oirschot. De protestanten gebruiken – hoe klein in getal ook – de grote Petruskerk. Het wordt de rooms-katholieken zelfs niet toegestaan het kleine kerkje aan het Vrijthof te gebruiken. In 1648 wordt vergunning aangevraagd voor gebruik als boterwaag: op marktdagen blijft de boter lekker koel tussen de dikke muren. Vandaar de ‘bijnaam’ Boterkerkje.

Hervormd kerkje

In 1799 wordt op basis van een telling het besluit genomen dat de grote Petruskerk terug moet naar de rooms-katholieke gemeenschap. De kleine kerk wordt toegewezen aan de ‘hervormden’. Zij nemen het kerkje na herstelwerkzaamheden in 1800 in gebruik. In 1804 schaffen ze het huidige pijporgel aan (in 1751 gebouwd door de Middelburgse orgelbouwer Ludovicus de Backer). In 1880 wordt het grote, gothische koor wegens bouwvalligheid afgebroken.

Restauratie

In 1960/1961 vindt een grote restauratie plaats waarbij het oorspronkelijke romaanse karakter zoveel mogelijk wordt hersteld. Tot ongeveer 2015 zijn er nog elke zondag kerkdiensten van de Protestantse gemeente Best, Oirschot en de Beerzen, maar het zwaartepunt van de kerkelijke activiteiten ligt dan al lang in Best. Nu wordt de kerk nog slechts incidenteel voor kerkdiensten van de protestantse gemeente gebruikt. Vanaf 2020 is het niet langer en officieel godshuis, hoewel er met enige regelmaat nog steeds diensten worden gehouden. Maar het kerkje wordt nu voornamelijk gebruikt voor exposities, concerten, lezingen en workshops, naast bruiloften en uitvaarten. 

English

The Boterkerk is one of the oldest buildings in this region and dates from 1125 BC. It is a national monument and features a working organ of the 18th century. 

This small church is renowned for its exterior beauty, but when you enter, the centuries descend upon you. The exquisite curved timber roof, the heavy walls with their modest windows, the organ gallery: as a visitor you step into an authentic, enchanting world.

The Boterkerk, Oirschots oldest monument, is a building full of character. Sober, modest, but also solid and strong, it has braved the elements at the ‘Vrythof’ for some nine centuries. The walls are made of tuff stone, a volcanic stone found in the German Eifel area, which was already used by the Romans in these northern regions. This leads to the supposition that the tuff stones used are the reused remnants of a Roman villa, temple or camp in this area, which was demolished soon after the fall of the Roman empire. The ’Vrythof’ was a fairly large square to the north of the church and provided sanctuary for criminals and sinners. It was later built up.

Romanesque Style
The building was originally a Roman Catholic church, as were all churches in Western Europe at that time, and dedicated to the Virgin Mary. It is a prime example of the Romanesque style. In the west facade there are four mouldings, planes topped with four small arches, a common feature giving the illusion of the arcades often found in Romanesque walls. At the eastern, there was a Roman choir, soon after 1125 replaced with a much larger and higher Gothic choir, with taller windows with pointed arches. The footprints of these choirs can be seen in the garden. With the Gothic choir, the roof was rebuilt: most of the beams are still the original medieval ones.

From church to chapel
At the end of the 13th century, the church of Saint Mary, also called he Church of Our Sweet Lady, had to take a backseat to the much bigger Gothic Church of Saint Peter (now a basilica), the building of which was started in 1268. Often, a Gothic church was built over a Romanesque church,  but as there was not enough space to do so, the new church was built in a different location, which saved the Boterkerk. It eventually became Saint Mary’s Chapel. After a village fire in 1623, a new market square was built to the south of the new church and the old ‘Vrythof’ was no longer a square. 

Butter market
Around 1650, Protestantism became the state religion and Roman Catholic buildings were used for Protestant worship, as happened with the big church of Saint Peter, or were given a totally different function. The chapel was used, among other things, as the butter market. The coolness of the building prevented the melting or turning of this dairy product. At that time, the church received its nickname of Butterchurch. 

Dutch Reformed Church
In 1799, the big church was given back to the Catholic community of Oirschot, much to the relief of the few Protestant families in our town. The old chapel was given to these families, who restored the building as a place of worship. A few years later, in 1804, the bought and installed the pipe-organ, which had been built half a century earlier in 1751 by the organ builder Ludovicus de Backer. In 1880 the dilapidated Gothic choir was demolished. The nave of the building still had a number of Gothic elements, predominantly in the windows.  

Restauration
In 1960/1961 a large scale restauration took place, which meant a return, as much as possible, to the original Romanesque character of the church.  With a dwindling community and a much newer church in the nearby town of Best, the Protestant council decided it was time for a new era. In 2020 the building ceased to be an official church, although at certain times services still take place. But the Butterchurch is now used predominantly for many other functions: art expositions, concerts, lectures, workshops, and also weddings and funerals. It is now more often to the public than before.